1 Star2 Stars3 Stars4 Stars5 Stars (3 оценок, среднее: 4,67 out of 5)
Загрузка...
173 просмотров

Саҥа бырайыак ааптара…

Любовь Константиновна Власова бу саҥа бырайыак ааптара.Бырайыак «»Эбээ,эһээ үөрэҕэ» диэн аата этэрин курдук сыала — соруга улаатан эрэр оскуола оҕолоругар:
1.Өбүгэ өлбөт-сүппэт үөрэҕин өйдөрүгэр-санааларыгар иҥэрии, күннээҕи олоххо-үөрэххэ туһаныы, 2.Сиэри-туому тутуһуу.
3.Аар айылҕаҕа чугаһатыы.
4.Эргиччи дьоҥҥо-сэргэҕэ ытыктабыллаах сыһыаҥҥа угуйуу буолар.
Чопчу сэттис кылаас оҕолорун талан ылан, кинилэргэ анал былаанынан үлэлэр ыытыллан иһэллэр.Бу кылаас оҕолоро уолаттар, икки кыыс баар.Уолаттар — эр дьоннор, олоҕу тутар күүстээх аҥардарбыт, дугда-хахха дьоннорбут буолалларын быһыытынан кинилэргэ эбээлээх эһээ өй-санаа бэрсэр бырайыага буолар. Оҕолор хас биирдии көрсүһүүгэ, дьарыкка барытыгар үөрэ-көтө баҕаларынан кыттан иһэллэр, билиэх — көрүөх баҕа санаалара улахан. Икки кыыс иккиэн актыыбынай, сэргэх кыргыттар.Төрөппүттэр бырайыагы өйүүллэр, актыыбынайдык кыттар төрөппүттэр бааллара үөрдэр. Оҕолор салайааччылара, учууталлара Мария Владимировна Сивцева саха тылын уонна литературатын учуутала. Кини кылааһын оҕолоругар төрөппүт ийэ курдук истиҥ сыһыанынан, күннээҕи көмөтүнэн — өйөбүлүнэн бу саҥа бырайыак туһалааҕар эрэнэн, бырайыак автора- кылаас-төрөппүт-библиотека буолан биир сүбэнэн олоххо киллэрэргэ дьулуһаллар.Үтүө үөрэх үтүө түмүктэрдээх буоларыгар эрэлэ улахан.Бырайыак түмүгүн оҕолорго көрүөхпүт.
Бу саҥа бырайыак ааптарын туһунан сырдаттахха Любовь Константиновна 70-с сыллар ыччаттарын курдук орто оскуола кэнниттэн производствоҕа дояркалаабыта. Онтон идэтин — олоххо аналын талан медучилищеҕа үөрэнэн медсестранан 30сыл устата Дьохсоҕоҥҥо үлэлээн нэһилиэнньэ ытыктабылынан, махталынан дьон доруобуйатын туһугар үлэлээбитэ. Пенсияҕа тахсыан иннинэ 5 сыл устата нэһилиэккэ социальнай үлэһитинэн үлэлээбитэ.Кини үс оҕолоох күн күбэй Ийэ, күндү көмүс сиэннэрдээх эйэҕэс эбээ. Бары билэрбит курдук Любовь Константиновна айылҕаҕа сүгүрүйэр, айылҕаны ытыктыыр, харыстыыр киһи. Айылҕаҕа ураты сыһыаннаах буолан эмтээх оттору билэн — көрөн туһанарга дьарыга 1985с.саҕаламмыта.Маны таһынан айылҕа оҕото буолан доруобуйатын чэбдигирдиинэн, тымныы ууну куттуунан, хаарга хаамар, ойбоҥҥо сөтүөлүүр сөбүлүүр дьарыгын 1988с.саҕалаабыта. Доруобуйаҕа харыстабыллаах дьарыктарын таһынан, тыа ыалын сиэринэн сүөһү, сибиинньэ, куурусса көрөн харайан икки ыанар ынахтаах, сарсыарда аайы сиэннэрин күөрчэҕинэн күндүлүүр, бэйэ аһынан-үөлүнэн аһатан этэҥҥэ улааталларыгар сэниэ-күүс биэрэр. Оҕуруот аһын олордуунан сөбүлээн дьарыгырар, күһүн аайы 20-25куул хортуоппуйу хостуур, битэмииннээх оҕуруот астарынан уонна иккис килиэбинэн бэйэлэрин толору хааччыналлар.Тыа ыалын ийэтин сиэринэн айылҕа бэрсэр маанылаах быйаҥнарын — отоннорун, эмтээх отторун хомуйарын туохтааҕар да ордорор. Быыс буллар эрэ тапталлаах айылҕатыгар хааман дыгыйан кэлэрэ күннээҕи үлэлэриттэн биир саамай дьоллоох түгэнэ буолар. Айылҕаны ис иһиттэн ытыктыыр, таптыыр, харыстыыр киһи, өбүгэ сиэрин — туомун тутуһан оҕолорго кэпсиирэ-үөрэтэрэ олус үгүс, биэрэрэ элбэх буолан үтүө санаатынан маннык бырайыагы айан үлэлэтэн эрдэҕэ. Бу дьикти дьарыктарын таһынан Любовь Константиновна нэһилиэк эбээлэрин «Саһарҕа» үҥкүү ансамблыгар сылдьар. Бу үҥкүүһүт эбэлэр араас омук үҥкүүлэрин,салайааччылара М.Н.Дорофеева үөрэтиитинэн кэрэ көстүүлээх таҥастардаах, нарын-намчы хамсаныылардаах элбэх үҥкүүлэрин көрөөччүлэргэ бэлэхтииллэр, үөрүүнү сэргэхсийиини тиэрдэллэр. Өссө иккис түмсүүтэ — «Куорсун» айар түмсүү. «Куорсуннар» үлэлэрэ киэҥ ис хоһоонноох,бэйэтэ сыаллаах-соруктаах түмүү, кинилэр үлэлэрэ туспа ыстатыйа буолуон сөп.

Бырайыак эһээтэ Владимир Петрович Колотинскай уолаттарга этэрэ-үөрэтэрэ, байыаннай киһи сиэринэн билиҥҥи уустук кэмҥэ уолаттары такайара олус наадалаах. Бэйэтэ эмиэ айылҕаттан аналлаах, норуот фольклоругар сэдэх талааннарын сайыннарбыт киһи. Кини «Дьохсоҕон олоҥхоһуттара» бөлөх биир тутаах киһитэ, саха биир киэн туттар музыкальнай инструменыгар хомуска хатыламмат кэрэ дорҕооннорунан дьырылаччы оонньуур хомусчут. Иккиэн Любовь Константиновналыын ураты көрүүлэрдээх билиилэриттэн оҕолорго тиэрдэр-бэрсэр биир санаалаахтар, биир соруктаахтар. Өбүгэ үгэһин билиигэ-көрүүгэ, айылҕа кэрэтин өйдүүргэ, саха норуотун бараммат баайын билиигэ барытыгар олоххо арахсыспат аргыс — Кинигэ буоларынан оҕолору кинигэҕэ, ааҕыыга чугаһатар,сатаан туһанарга үөрэтэр сыаллаах бу бырайыак иһинэн бииргэ үлэлэһэн нэһилиэк библиотеката сөптөөх литератураны билиһиннэрэр, оҕолору ааҕыыга сирдиир. Онон бу саҥа бырайыакпытын былааннаммыт үлэлэрин олоххо киллэрэн иһэрбититтэн үөрэбит. Сыал сорук бииртэн биир туолара оҕолорго хаһан да умнуллубат уруок буолан өйдөрүгэр хатанан иһиэҕэ.Бырайыак туолуутугар 5 өттүттэн үлэ көхтөөхтүк баран иһэр.Ким сэҥээрбит ааптартан Любовь Константиновнаттан сүбэ-ама ылыаххытын сөп.
Биһиги нэһилиэкпитигэр маннык энтузиаст эбээ, эһээ баалларынан киэн туттабыт. Күндү дьоммутун Владимир Петровиһы ытык күнүнэн,Ийэ дойдуну көмүскээччилэр күннэринэн, бэйэтин талан ылбыт идэтинэн байыаннай офицер буолан төрөөбүт дойдутун көмүскэлигэр чиэстээхтик, геройдуу кыттыбыт эһээни уонна Любовь Константиновнаны бүтүн аан дойдутааҕы ийэлэр күннэринэн истиҥник эҕэрдэлиибит.

Баҕарабыт ытыктыыр дьоммутугар санаабыккыт сатанарыгар, толкуйдаабыккыт туоларыгар, баҕа санааҕытын олоххо киллэрэргитигэр эрэллээх көмөлөһөөччүгүтүн — кытаанах доруобуйаны!

 

Бырайыак эһээтин туһунан М.Л.Архипов суруйуутун ааҕыҥ:

Афганистан сэриитигэр автоколонналары арыаллыыра.
Биллэрин курдук, ССРС Афганистаҥҥа 1979-1989 с.с. сэриилэспитэ. 15 тыһыынча курдук саллаат уонна офицер өлбүтэ, 51 тыһыынча байыаннай сулууспалаах бааһырбыта уонна инбэлиит буолбута.
Аармыйа генерала Борис Всеволодович Громов 1989 сыл олунньу 15 күнүгэр сэбиэскэй сэриилэри кыайыылаахтык бырааттыы Афганистан өрөспүүбүлүкэтиттэн өрөгөйдөөх маршынан таһаарбыта. Онон быйыл Афганистан сэриитэ бүппүтэ 34 сылын туолла.
Таатта улууһун Дьохсоҕон нэһилиэгэр анал байыаннай үөрэхтээх, гвардия хапытаана, автомобильнай взвод уонна рота хамандыыра, Афганистан сэриитин кыттыылааҕа Колотинскай Владимир Петрович олорор.
Кини 1973 с. Чычымах 8 кылаастаах, онтон 1975 с. Харбалаах орто оскуолатын бүтэрбитэ уонна 1975-1988 с.с. уон үс сыл устата олоҕун Сэбиэскэй Аармыйаны кытары ситимнээбитэ. Ол курдук, 1975 сыллаахха Байыаннай бирисээгэтин андаҕайан, Уссурийскайдааҕы үрдүкү байыаннай автомобильнай-команднай училищеҕа үөрэнэ киирбитэ. Ити училищеҕа икки эрэ саха уола үөрэнэн, лейтенант званиетын ылан, Сэбиэскэй Аармыйа офицердара буолбуттара. Владимир Колотинскай Ураллааҕы байыаннай уокурукка ананан, 1979 сылтан отделение, онтон взвод хамандыыра буолбута.
Афганистан сэриитэ күөдьүйэн, 1980 сыл саҕаланыыта Туркестанскай байыаннай уокурук Афганистан кыраныыссатыгар турар Кушка пограничнай куоракка бирикээһинэн тиийбитэ. Сахаттан соҕотох эдэр уол бэйэтин толоругас, эппиэтинэстээх офицер быһыытынан көрдөрөн, командование махталын ылбыта, взвод хамандыыра буолбута. Ол курдук, туспа автомобильнай батальон перевалочнай базатыгар — Термез куоракка — тимир суолунан УРАЛ, ЗИЛ, КАМАЗ массыыналары аҕалара. Ити ураты эппиэттээх сорудахтары сыл аҥаара толорбута.
1980-1983 с.с. сэрии буола турар Афганистан өрөспүүбүлүкэтин араас территориятыгар баар сэбиэскэй байыаннай гарнизоннарга бородуукта, боеприпас, тутуу матырыйаалларын, эмп-томп тиэйэрэ, саллааттары, офицердары таһара. Ыйга ортотунан кыраныыссаны 2-3 төгүл туораан, автомобильнай колонналары арыаллаан сылдьыбыта. Душманнар, сэбиэскэй саллааттар этэллэринэн «духтар», хайа үрдүттэн ытыалааһыннарыгар элбэхтик түбэспитэ, үгүс хаан тохтуутун, өлүүнү-сүтүүнү эт хараҕынан көрбүтэ…
Кини автоколонна техническэй туругар эппиэттээх буолан, автомастерскойу уонна буксирнай тягачтары быһаччы салайара. Тус бэйэтин дьаһалынан алдьаммыт бронетехниканы, массыынаны, тааҥканы өрөмүөннэтэрэ, үксүгэр, билигин кэлэн туох кистэлэ кэлиэй, умайа турар техниканы, бородууктатын, боеприпаһы, тутуу матырыйаалын ылан баран, суолтан туора астарара, хайалартан суулларара. Ити барыта ыксалга, «духтар» минометтарын уонна пулеметнай ытыалааһыннарын ортотугар буолара. Душманнар саба түһүүлэрэ суох кэмигэр, алдьаммыт техниканы буксирдарга холбоон илдьэ барара.
Дьолго, бэйэтэ бааһырбатаҕа, баҕар, хамандыыры кистээн, ортоку соҕус техникаҕа олордоллоруттан буолуо, ол эрээри бэйэтэ элбэх саллааттары бэрэбээскилээбитэ, сорохторун илиитин иһигэр сүтэрбитэ. Өлбүттэри уонна бааһырбыттары элбэхтик тиэйбитэ. Тус бэйэтигэр табельнай “Макаров” бэстилиэтэ, АКМ “Калашников” автомата, иккиэн саппаас обоймалаахтар уонна түөрт РГД гранаталар бааллара, итилэр түүнүн илиитэ тиийэр сиригэр ууруллара, ол байыннай бириэмэтээҕи бирикээс ирдэбилэ буолар.
Саамай элбэҕэ — биирдэ 68 устуука сабыс-саҥа ЗИЛ-130 самосвал массыыналары илдьэн биэрбитэ, ол эрээри үксүгэр 20-30 «Урал», «Камаз» массыынаны арыаллыыра. Ити техникалартан ордубуттара Афганистан өрөспүүбүлүкэтигэр көмө быһыытынан босхо хаалларыллыбыттара.
Владимир Петрович Поли-Хумри, Кундуз, Кабул, Гардез, Газник, Файзабед куораттарга уонна элбэх бөһүөлэктэргэ автоколоннанан тиийэ сылдьыбыта, онно турар сэбиэскэй чаастарга күүс-көмө буолбута. Кини салалтатыгар автомобильнай взводка нуучча, украинец, эстонец, латыш, литовец, туркмен, чечен, узбек, таджик, казах омук уолаттара сулууспалаабыттара. Ыксаллаах да түгэннэргэ автоматынан ытыалаһан, бэйэ-бэйэни харыстаһан, нууччалыы хамаанданан биир дойду иһин сэриилэспиттэрэ, хааннарын тохпуттара, табаарыстарын сүтэрбиттэрэ.
«За боевые заслуги», «Благодарность от Афганского народа», «За доблесть и храбрость», ССРС уонна Российскай Федерация, ССРС Байыаннай дьайыыларын бэтэрээннэрин сэбиэтин мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.
Кини 1988 сыл Термез куораттан Сэбиэскэй Аармыйаҕа капитан званиелаах уонна рота хамандыыра дуоһунастаах байыаннай сулууспаттан уурайбыта, дойдутугар
Тааттаҕа эргиллибитэ.
Эдэр Владимир уоппускатын кэмигэр кэлэн, 1981 сыл алтынньыга Таатта оройуонун Харбалаах бөһүөлэгэр олоҕун аргыһа Софронова Варвара Феодосьевнаны кытары холбоһон, сыбаайба тэрийбиттэрэ. Кэргэнэ нуучча тылын уонна литературатын учуутала. Кини Дьохсоҕон орто оскуолатын туһунан аан бастакы кинигэ тахсыытыгар национальнай архыыпка үлэлээн, кинигэҕэ сүрүн күүс-көмө, сүрүннээччи буолбута. Үс оҕолоохтор, хас да сиэннээхтэр.
Владимир Колотинскай Харбалаахха СПТУ-18 дириэктэри үөрэтэр-иитэр үлэҕэ солбуйааччынан, онтон Дьохсоҕон нэһилиэгэр олохсуйан, «Сайдыы» совхозка инженер-механигынан, орто оскуолаҕа военругунан, «Победа» КП арендаторынан үлэлээбитэ. Билигин 65 саастаах бэтэрээн бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор, ынах сүөһү иитэр уонна сиэннэрин көрөр. Бэйэтин кэмигэр хомуска оонньоон, СӨ профтехучилищеларыгар лауреат уонна I степеннээх дипломант буолбута.
Дьохсоҕон Алампа аатынан Норуот айымньытын дьиэтин иһинэн олоҥхо дьарыгар сылдьар. Салайааччылара — 2022 с. өрөспүүбүлүкэ бастыҥ олоҥхоһута буолан, Ил Дархан гранын ылбыт Афанасий Попов. Олоҥхону куолаан толоруунан сылын ахсын Олоҥхо ыһыаҕар, араас таһымнаах күрэхтэргэ ситиһиилээхтик кытталлар.
Кини дьиэ кэргэнигэр бары үтүөнү, чэгиэн доруобуйаны, үгүс үөрүүлэри, этэҥҥэ буолууну, элбэх ситиһиилэри уонна дьолу-соргуну баҕарабыт! Биһиги олорор үйэбитигэр аны сэрии буолбатын, хаан тохтубатын! Туругурдун Эйэ!

Михаил Архипов , биэнсийэлээх

 

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *